امیر فرحناکیان که در سال 1342 وارد دانشگاه افسری شد، در سال 1345 با درجه ستوانی خدمت خود در نیروی هوایی را آغاز کرد. در نیروی هوایی در سمت هایی مانند فرمانده آتش بار، افسر عملیات گروه، افسر عملیات نیروی هوایی، رئیس اداره عملیات ستاد نیروی مسلح، 3 سال وابسته نظامی جمهوری اسلامی ایران در سوییس و جانشین اداره پنجم ستاد مشترک را در سابقه کاری خود به ثبت رسانده است.

 

آغاز آشنایی شما با شهید ستاری به چه سالی بازمی گردد؟

 

در سال 1348 که ایشان به درجه ستوان یکم مفتخر شدند، به نیروی هوایی آمدند و من در آن زمان در ستاد پدافند مشغول به خدمت بودم. شهید ستاری نیز در ابتدای خدمت خود به عنوان افسر رادار ستاد پدافند نیروی هوایی فعالیت داشتند.

ستاری از ابتدای ورود به ارتش با توجه به ابتکار، هوش، پشتکار و انگیزه بالایی که داشت بسیار به دنبال اطلاعات روز می رفت و تشنه دانش نظامی روز و تخصصی بود. از همان ورود به نیروی هوایی به ترجمه مجله ها و مقالات انگلیسی زبان در مورد نیروی هوایی می پرداخت.

 

به خاطر دارم که در یک ماموریت نظامی که با هم همسفر بودیم با یک هواپیمای نظامی 330 به مقصد می رفتیم. علی رغم تکان های زیاد هواپیمای 330، ایشان بسیار سرحال و با رغبت یکی از مقالات مجله نیروی هوایی «جنز» را ترجمه می کردند. همین موضوع باعث شده بود که بسیاری از ترجمه های ایشان در ماهنامه هایی مانند صف و سایر مجلات تخصصی نیروی هوایی چاپ و منتشر می شد.

 

مطالعات ایشان بود که با مشخصات فنی برخی از سلاح ها و جنگنده هایی که هنوز وارد ارتش نشده بود، آشنایی داشت که یکی از آنها جنگنده اف 14 و موشک فونیکس بود که آشنایی تخصصی ستاری با آنها به مراتب بیشتر از خلبانان اف 14 بود و همین این اطلاعات را در همان زمان که ستوان بودند به دست آوردند و این موضوع برای فرماندهان بسیار حیرت آور بود.

دانش شهید ستاری در رابطه با سامانه های نیروی هوایی(به خصوص رادار) خدمات زیادی به نیروی هوایی ارائه داد. به طوری که در زمان ستوان یکمی، کمک کار فرمانده نیرو بود. اگر قرار بود که کمیسیونی با حضور رییس پدافند نیروی هوایی کشور تشکیل شود، ستاری جوان هم برای ارائه اطلاعات تخصصی در آن جلسه شرکت می کرد.

در حقیقت می توان گفت که شهید ستاری «گنجینه اطلاعات نیروی هوایی» بود. این اطلاعات نیز شامل سلاح ها، محل استقرار رادار ها و سلاح ها، تعداد هر یک از آنها، تاکتیک ها و کاربرد سلاح ها و... می شد.

به طور مثال سال 1351 بود که از ستاد مشترک کل ارتش نامه ای به پدافند نیروی هوایی ارسال شد. در این نامه دستور داده شد که باید 25 درصد از نیروی های پرسنلی پدافند هوایی در اسرع وقت کاهش پیدا کند.

فرمانده پدافند نیروی هوایی تصور می کرد که برای این کار باید کمیسیون های تخصصی تشکیل شود و این طی یک پروسه بلند مدت سازمان کوتاه شود.

فرمانده پدافند، شهید ستاری و یک افسر موشک زمین به هوا را تعیین کرد تا ماموریت محوله را انجام دهند. شهید ستاری هم با توجه به اطلاعات بسیار دقیقی که از تخصص های موجود در پدافند و وظایف هر کدام داشت، در کوتاه ترین زمان ممکن به کمک آن افسر زمین به هوا، 25 درصد از نیروها را کاهش داد.

طرح شهید ستاری چنان موفق بود که از آن به عنوان یک الگو برای کوچک کردن سازمان تمام نیروهای ارتش استفاده شد و مورد استقبال فراوان فرماندهان وقت ارتش قرار گرفت.

 

در آمریکا نیز هم دوره شهید ستاری بودید؟

 

نه. ما در در امریکا با هم دوره نبودیم. شهید ستاری با برادر من(تیمسار خسرو فرحناکیان) هم دوره بودند و با یکدیگر رابطه بسیار نزدیکی داشتند. متاسفانه برادر من نیز در سال 1374 به علت یک بیماری سریع فوت کردند.

 

رابطه شهید ستاری با فرماندهان پیش از انقلاب اسلامی و اساتید خود در دانشکده افسری چگونه بود؟

 

از آنجایی که تیمسار ستاری افسری بود که با دو شاخصه دانش فنی بسیار زیاد و نیروی جسمی فوق العاده شناخته می شد، بنابر این به عنوان یک ستاره درخشان در نیروی هوایی می درخشید. فرماندهان به خوبی شهید ستاری را می شناختند و از او کمک های زیادی گرفتند.

پدافند هوایی سازمانی است که وظیفه دفاع از آسمان و حریم هوایی کشور را به دوش می کشد. بنابر این اگر کسی در این کار تلاش کرده باشد در واقع برای حفظ کشور خدمت کرده است و این به معنای دفاع از رژیم پهلوی نبود. شهید ستاری هم بسیار بر موضوعات پدافند اشراف داشت و وقت خود را برای هیچ کار دیگری صرف نمی کرد. فرماندهان آن زمان هم احترام زیادی برای ستاری قائل بودند و او را دوست می داشتند. به دلیل اینکه ستاری مهره با ارزشی بود. فرماندهان دریافتند که ستاری صرفا جهت گذراندن امور روزمره خود وارد نیروی هوایی نشده بود. برای همین بود که ستاری به دنبال دانش روز می رفت تا با بنیه و توان بهتری، خدمت کند. خدا را شکر می کنم که شهید ستاری به بالاترین درجه در نیروی هوایی رسید. به نظرم شهید ستاری بیش از آنچه تصور می شود به نیروی هوایی ارتش و فراتر از آن به جمهوری اسلامی ایران خدمت کردند.

 

با تکیه بر چه مستنداتی این ادعا را مطرح می کنید؟

 

خدمات شهید به نیروی هوایی تنها به دوره فرماندهی ایشان مربوط نمی شود؛ در ابتدای جنگ تحمیلی، شهید ستاری درجه سروانی داشتند اما در همان زمان شخصا پشت دستگاه های اسکوپ رادار می نشستند تا اطلاعات مورد نیاز را به دست آوردند و تحلیل کنند.

البته از آنجایی من از سال 63 تا 65 در سوئیس وابسته نظامی ایران بودم از بسیاری از اقدامات ایشان در طول جنگ تحمیلی در این سال ها خبر ندارم. من در آغاز جنگ تحمیلی در ستاد مشترک مشغول به خدمت بودم. در آن شرایط حساس و تاریخی از تخصص شهید ستاری در امور رادار استفاده فروانی شد.

ایشان اطلاعات مهم خود در زمینه رادار را در پدافند هوایی کشور و برای محافظت از نیروگاه ها، تلمبه خانه های نفتی، نقاط آسیب پذیر(که بسیار هم فروان بود) به کار بردند و فعالیت زیادی انجام دادند.

ایشان در رابطه با گسترش فعالیت های نیروی هوایی و پدافند در طول جنگ تحمیلی به اکثر نقاط کشور سرکشی می کردند. کنترل هواپیماهای خودی از رادار بندر امام خمینی(ره) نیز یکی از اقدامات تحسین برانگیز شهید ستاری در طول جنگ تحمیلی است که شخصا با خلبانان صحبت می کرد.

ستاری آن چنان کار بلد که در همان لحظه دریافت اطلاعات از رادار، متوجه اشکالات موجود در شبکه و سامانه رادار می شد و در همان جا در پی حل مشکل بر می آمد.

بنابر این، یکی از اقدامات شایسته شهید ستاری تغییر روش ها و آیین نامه های کاربردی درگیری و انهدام هدف بود که این کار را در همان زمان جنگ انجام داد.

پس از روی کار آمدن ایشان به عنوان فرمانده نیروی هوایی ارتش، اقدامات ایشان در زمینه خودکفایی به خصوص در زمان تحریم های سنگین زمان جنگ و سال های پس از آن بسیار قابل تقدیر است و از همین جهت است که می گویم شهید ستاری بهترین فرمانده در تاریخ نیروی هوایی کشور است.

آثار خدمات ایشان در امر خودکفایی همچنان برای نیروی هوایی باقی مانده است. یکی از آن خدمات پروژه «اوج» برای ساخت هواپیما بود. شهید ستاری با برقراری یک ارتباط مناسب بین اساتید دانشگاه و کارشناسان فنی کار ساخت هواپیما در جهاد خودکفایی را پیش برد.

از دیگر اقدامات قابل توجه ایشان، پی ریزی یک سازمان جدید برای نیروی هوایی با توجه به تجربه جنگ جهت مقابله با جنگ های جدید و به روز بود. ایشان طرحی را به همین منظور به ستاد مشترک دادند و آنها نیز گفتند با توجه به امکانات موجود ، امکان تحقق چنین طرحی وجود ندارد و با آنکه اداره پنجم ستاد مشترک (اداره طرح و برنامه) با نظر شهید ستاری مخالفت کردند. اما شهید ستاری متوقف نشد و برای متقاعد کردن آنها از رئیس ، جانشین و متخصصان اداره پنجم برای حضور در جلسه توجیهی طرح دعوت کرد. در زمان برگزاری این جلسه من به تازگی از سوئیس به ایران آمده بودم و به عنوان جانشین اداره پنجم منصوب شدم. بالاخره ما در نیروی هوایی با یکدیگر بزرگ شدیم و خاطرم هست که ایشان در آن جلسه من را در آغوش گرفتند و با لحن طنزآمیزی گفتند آقای فرحناکیان! شما که منطقی بودید. چرا این طرح را قبول نکردید؟!

شهید ستاری در آن جلسه با یک منطق و استدلال بسیار محکم صحبت می کرد. به طوری که در زمان مقایسه نیروی هوایی با ارتش های روز جهان، حاضرین در جلسه به آگاهی ایشان از مسائل احسن گفتند. نهایت امر نیز اداره پنجم قانع شد و اطلاعات ایشان چنان وسیع بود که گویا شب ها نیز مطالعه می کردند.

در یک کلام باید بگویم که شهید ستاری و تعداد دیگری از فرماندهان عمر خود را وقف نیروی هوایی و اعتلای آن کردند. بسیار از روزها در زمان تاریکی در محل کار خود حاضر می شدند و در تاریکی شب محل کار را ترک می کردند. این افراد شاید زندگی خانوادگی خود را نیز فدای خدمت به ارتش کردند.

ستاری از جمله افرادی بود که هیچ وقت نمی گفت ارتش و وطن برای من چه کرده است بلکه همواره از خودش می پرسید که من برای ارتش و نظام چه کرده ام؟! برای همین خصیصه بود که در طول زمان حیات خودشان، بیشترین خدمت را به ارتش و نظام جمهوری اسلامی ایران ارئه کردند.

 

شهید ستاری با فرماندهان نیروی هوایی منطقه و جهان نیز ارتباط داشتند؟

 

اصولا فرماندهان نیرو نمی توانند ارتباط آزادی با سایر کشورها و فرماندهان آنها داشته باشند. بلکه می بایست از یک کانال مشخص شده و پس از طی تشریفات خاصی صورت گیرد. اطلاعات ایشان از آخرین وضعیت نیروی هوایی جهان عمدتا از طریق مجلات روز به دست می آمد.

علاوه بر این اگر فرمانده نیرو هوایی بخواهد اطلاعاتی در مورد نیروی هوایی سایر کشور کسب کند می تواند از طریق سفارت خانه ها و وابسته های نظامی اقدام نماید و این موضوع در نیروهای مسلح کاملا تعریف شده است. اما در کنار این، خاطره ای به ذهنم رسید که خودم در آن قضیه حضور نداشتم. شنیده ام در بازدیدی که شهید ستاری از نیروی هوایی پاکستان داشتند، فرمانده نیروی هوایی پاکستان به رییس جمهور خودشان گفته بود که می خواهم یکی از دانشمند ترین فرماندهان نیروی هوایی جهان را به شما معرفی کنم. این موضوع بسیار ارزشمند است که ایشان در دنیا و کشورهای همسایه شناخته شده بودند.

 

با توجه به رابطه ای که با شهید ستاری داشتید، از نوع روابط ایشان با حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری نیز اطلاع دارید؟

 

ایشان در اواخر جنگ تحمیلی به سمت فرماندهی نیروی هوایی منصوب شدند و به طور طبیعی روابطی خاص با فرمانده کل قوا داشتند و من نکته خاصی از آن روابط نمی دانم.

اما در نخستین دیدار شهید ستاری با حضرت آیت الله خامنه ای حضور داشتم. سال 1360 بود که نماینده ای از طرف آقای محمدی گلپایگانی پیش من آمد و پرسید که آیا کسی را می شناسی که هم درجه خودت و متخصص رادار باشد؟ من هم گفتم بدون شک این شخص منصور ستاری است. آن شخص از من پرسید که آیا ستاری علاقه مند به حضور در جلسه قرآن هست؟ که من هم گفتم قاعدتا باید علاقه مند باشد. نهایتا نیز گفت پس فلان روز و فلان ساعت در فلان مکان به همراه شهید ستاری حاضر شوید. پس از اینکه موضوع را با شهید ستاری در میان گذاشتم، ایشان هم استقبال کردند و قرار شد در این جلسات شرکت کنیم. تا قبل از حضور در جلسات از محتوای آن و افراد حاضر هیچ اطلاعی نداشتیم. به محض ورود به جلسه دیدیم که حدود 10 نفر در جلسه شرکت می کنند و مقام معظم رهبری نیز به تفسیر قرآن می پردازند. این جلسه نخستین دیدار شهید ستاری با آیت الله خامنه ای بود. در این جلسات یکی از مستمعین سوره بقره را قرائت می کرد و مقام معظم رهبری نیز آیات قرائت شده را تفسیر می کردند. این جلسات نیز حدود یک سال ادامه داشت.

 

به نظر شما مهم ترین اقدام شهید ستاری در زمان فرماندهی نیروی هوایی چه بود؟

 

به طور کلی می توانم بگویم که تلاش های شهید ستاری در خودکفایی و شکوفایی نیروی هوایی، بسیار برجسته بود.

در شرایطی که تحت سخت ترین تحریم ها قرار داشتیم و حتی لامپ الکترونیکی دستگاه رادار را به سختی به دست می آوردیم. ایشان با اطلاعی که داشت وابستگی نیروی هوایی را به خارج از کشور را کاهش داد .

بسیاری از قطعاتی که باز کردن آنها پیش از انقلاب اسلامی در ایران ممنوع بود و حتما باید آن قطعه یا یونیت برای تعمیر به خارج می رفت ، در ایران باز و ساخته شد. همه این خودکفایی ها به این دلیل بود که شهید ستاری اولا اعتماد به نفس بالایی داشت و پس از آن به دلیل اشرافیتی که بر کار داشت، می دانست چیزی که به نظر کارشناسان ناشدنی جلوه می کند، به واقع شدنی است و آن کار را به نتیجه می رساند.

به پرسنل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی توصیه می کنم که اگر می خواهند در شغل انتخابی خود موفق شوند، شهید ستاری را به عنوان الگو قرار دهند. بدین ترتیب که اگر لباس سربازی را به تن کردند به آن عشق بورزند. اگر مارش نظامی را گوش می دهند، تنشان بلرزد. اگر یک داستان واقعی از جنگ را می خوانند تحت تاثیر قرار بگیرند. برای تشویق کار انجام ندهند و نگویند که فرماندهان به فکر ما نیستند. بگویند که ما برای فرمانده و واحد خود چه کردیم و اصلا از خود بپرسند که برای ارتش چه کرده اند. اگر این خصوصیات را(مانند شهید ستاری) داشته باشند، وقت درخشش آنها فرا می رسد و ارتش می گوید که من به آن فرد نیاز دارم.

نیاز ارتش به او چنان بود که به خاطر دارم شهید ستاری در دوران فرماندهی نیروی هوایی یک روز ناگهان بر بستر بیماری افتاد. من به همراه رئیس ستاد مشترک وقت ارتش (امیر سرلشکر شهبازی) و چند نفر دیگر از افسران به عیادت ایشان رفتیم. همه ما واقعا نگران و ناراحت بودیم که در صورت عدم بهبود ستاری چه خواهد شد و چه کسی می خواهد جایگزین ایشان شود که این اطلاعات گسترده و ارزشمند را داشته باشد که خوشبختانه ایشان مجددا بهبود یافتند و به کار خود بازگشتند. به همین دلیل بود که شهادت ایشان برای همه ما ضایعه ای جبران ناپذیر بود.