8 سال دفاع مقدس هم استثنایی بر این واقعیت نبود. دفاع و حمله، هیچ‌گاه در یک مسیر هموار و ثابت پیش نرفت. ناهمواری‌ها بسیار بود و نوآوری، تراز و عیار این جنگ را با وجود همه محدودیت‌ها تغییر داد.

 

مفهوم جنگ ناهمتراز پلی بود بر شکاف سخت و سنگین نابرابری‌های تسلیحاتی و زیرساختی جنگ. راه‌کاری که توسط منصور ستاری و همسنگرانش بعد از نشستی دریکی از روزهای سرد ماه ۱۳۶۲ در دفتر سرهنگ خلبان محمود خضرایی فرمانده جدید پدافند هوایی پیاده شد.

 

موضوع جلسه رویدادی مهم بود. این نشست قرار بود که مقدمات را برای یک عملیات بسیار مهم درخوزستان منطقه هورالهویزه و جفیر فراهم کند.

 

دفتر فرمانده پدافند هوایی میزبان فرماندهان جوانی چون منصور ستاری بود. پس از صحبت‌های سرهنگ خضرائیی درباره اهمیت نقش پدافند هوایی در این عملیات و حضور گسترده پدافندی‌ها، سرهنگ منصورستاری که به تازگی به عنوان معاون عملیاتی پدافند هوایی منصوب شده بود، صحبت را آغاز کرد.

 

منصور، دست پر و با راهکار آمده بود. سرهنگ ستاری گفت موفق بودن  عملیات، ارتباطی مستقیم با عملکرد پدافند هوایی دارد. ستاری درباره چند و چون عملیات پیش رو و بخشی که در آن تخصص داشت، یعنی پدافند هوایی و نقش رادار توضیحات مفصلی ارائه داد.

 

ستاری بیان کرد که پدافند هوایی نهاجا نمی تواند در این عملیات مهم به صورت سنتی قدیم و هم‌شیوه با عملیات فتح المبین، بیت‌القمدس و... با دشمن مقابله کند. چراکه عراق با دریافت هواپیماهای جدید، از ایران جلوتر است و باید با راهکاری جدید به رویارویی با دشمن برویم. سرهنگ ستاری در این نشست از مفهوم «‌جنگ ناهمتراز» گفت.

 

اما جنگ ناهمتراز به معنای مرسوم نبردهایی که طرف‌های درگیر در آن از توانایی نظامی یکسانی برخوردار نیستند و بر خلاف جنگ‌های کلاسیک، فرمول مشخصی برای موقعیت‌های خاصّ نظامی ندارند، در پدافند هوایی چگونه پیاده‌سازی می‌شد؟ انحراف دشمن، طرح‌های دامی، فریب، سبک‌سازی و چابک‌سازی الگوهایی بود که منصور ستاری در توضیح طرح خلاقانه‌اش به بیانشان پرداخت.

 

سرهنگ ستاری توضیح داد که برای تحقق چنین نبردی، باید تجهیزات مأموریتی تازه انجام دهند یعنی انحراف دشمن آن‌هم با  جابه‌جایی‌های سریع. اما مهم‌تر از هرچیز این بود که جنگ‌افزارها و نیروی انسانی پشت سنگرهای پدافندی، به صورت لحظه‌ای و جامع آگاه شوند. ضمن این‌که رادارها به‌موقع اطلاعات می‌دهند و جنگ‌افزارها در موقعیت مناسب جابه‌جا شوند، زمینه برای غافلگیری و وارد کردن ضربه به دشمن مهیا باشد.

 

 

 

قرار بر این شد تا این پروژه را به‌صورت مشترک معاون عملیاتی پدافند، گروه پدافند هوایی دزفول، جهاد خودکفایی پدافند در عملیات پیش رو به مرحله اجرا بگذارند.

 

 

 

سرهنگ ستاری راهی دزفول شد و در گروه پدافند دزفول سرهنگ یدالهی‌فر، نشست عملیات بعدی را با پیاده‌سازی طرح عملیات نامتقارن به بحث گذاشت؛ در این نشست، نیازمندی‌ها مشخص و فهرستی از تجهیزات ضرورتی برای تامین ارائه شد. فهرستی که نه تجهیزات و نه فرصت کافی برای تأمین آن وجود داشت.

 

سرهنگ ستاری، نوآوری و ابتکار جدیدی را که این پروژه بدون هزینه و تحمیل بودجه با همین تجهیزات فعلی انجام شود، ارایه کرد. با استفاده از محورهای مواصلاتی که درمنطقه عملیاتی برای کارهای جنگ اجرا شده و در حال بهره‌برداری بودند، راه برای جابه‌جایی تجهیزات سنگین هموار شد.

 

همسنگران منصور در مهندسی رزمی محل‌هایی در حاشیه جاده‌ها ایجاد کردند که زمینه‌ساز اولین شروع جنگ ناهمتراز دراسفندماه ۱۳۶۲ و در عملیات خیبر توسط عوامل گروه دزفول وجهاد خودکفایی پدافند هوایی و با فرماندهی معاون عملیاتی سرهنگ ستاری شد. خوشبختانه بر اساس میانگین‌ها این روش نوآورانه، نتیجه‌ای فراتر از انتظار به همراه داشت. این طرح البته  فقط محدود به جنگ‌افزارهایی چون توپ ۲۳ میلی‌متری، توپ ۳۵ میلی‌متری، توپ اورلیکن انجام شد. موفقیت‌آمیز بودن پروژه باعث طرحهای بعدی بر مبنای الگوی موفق چابک سازی و سبک سازی، در سامانه بزرگ موشکی هاگ شد.

 

 

 

الگوی موفق جنگ ناهمتراز در والفجر8

 

طرح عملیاتی بزرگ و سرنوشت‌ساز «والفجر8» در اواخر سال 64 به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در نقش آتش پشتیبانی هوایی برای نیروهای «تکاور» و دفاع هوایی از آسمان صحنه نبرد ابلاغ شد. نیروی هوایی نام عملیات هوایی خود را «عملیات شفق» گذاشت و قرارگاه رزمی ویژه هوایی«رعد» برای پشتیبانی و هدایت نبرد هوایی تشکیل شد.

 

نیروی هوایی ارتش با تجربه‌های قبلی که از جنگ ناهمتراز داشت، می‌دانست که دشمن در هر مرحله از جنگ که تحت فشار قرار بگیرد، به توسعه جنگ درخلیج فارس، حمله به نفتکش‌ها و کشتی‌های تجاری، جزیره خارک و جنگ شهرها اقدام می‌کند، برای همین آمادگی کامل برای مقابله با این جنگ را نیز برای خود حفظ کرده بود.

 

نیروهای رزمنده زمینی و دریایی در شرایطی می‌خواستند «عملیات والفجر 8» را اجرا کنند که در صحنه نبرد فاقد سیستم موشکی ضدهوایی بودند زیرا سیستم‌های موشکی «هاوک» (موشک‌های هدایت شونده) که در اختیار نیروی هوایی قرار داشت برای این کار ساخته نشده بود، یعنی قابل جابجایی نبود. به همین دلیل ایجاد زمینه مناسب در مقابله با توان بالای نیروی هوایی ارتش بعثی صدام که از تنوع هواپیماهای پیشرفته که آن زمان بهره‌مند بود، این مسئله نقطه قوتی برای او محسوب می‌شد.

 

برای رفع نیاز، نوآوری لازم بود. فرماندهان، کارشناسان و کارکنان با تجربه با برگزاری جلسه‌های تخصصی، تجزیه و تحلیل توان دشمن و بررسی و تحلیل تمام تاکتیک‌های احتمالی مورد استفاده دشمن، تصمیم به طراحی و اجرای تاکتیک‌های جدید «جنگ ناهمتراز» در بهره‌برداری از سامانه موشکی و راداری «هاوک» و سایرجنگ‌افزارهای پدافندی گرفتند.

 

عملیات والفجر8» اندیشه‌ها، ابتکارات و طرح‌های دفاعی افسران جوانی همچون «شهید سرلشکر منصور ستاری» که زمان عملیات والفجر 8 با درجه سرهنگی به عنوان فرمانده گروه پدافند هوایی منطقه عملیات و «شهید سرلشکر خلبان عباس بابایی»که با درجه سرهنگی، معاونت عملیات نیروی هوایی و فرمانده قرارگاه هوایی «رعد» بودند، موقعیت و شرایط کنترل فضای منطقه عملیات را متحول کرد.

 

طرح نوآورانه‌ای که شهید منصور ستاری ارائه عملیاتی کرد بر مبنای چابک‌سازی سامانه دفاعی هاوک بود که دشمن هرگز تصور قابل جابه‌جا شدن آن را توسط ایران در ذهن نداشت. قرار بر این شد که سایت‌های موشکی متحرک و یک سیستم دفاع هوایی و موشکی، چابک و قابل جابجایی ایجاد شود که این سایت‌ها در کم‌تر از 24 ساعت شبانه‌روز جابه‌جا شوند.

 

سیستم موشکی به کار گرفته شده از چند جزء تشکیل می‌شد که با ترکیب و عملکرد این اجزا،عملیات سیستم موشکی با موفقیت انجام می‌شد. روش معمول و کلاسیک بهره‌برداری از سایت‌های موشکی «هاوک» در آن زمان به صورت ثابت و غیرمتحرک بود و سکوی پرتاب موشک نزدیک سیستم رادار قرار داشت.

 

با ابتکار و خلاقیت به کار گرفته شده، فاصله سکوی پرتاب موشک و سیستم راداری موشک زیاد شد و این امر باعث شد تا هواپیماهای دشمن که با فاصله بیشتری موشک خود را پرتاب می‌کردند مجبور شوند آنقدر جلو بیایند تا به فاصله‌ای کمتر از برد مؤثر سیستم موشکی هاوک برسند. این شرایط برای شلیک موشک بسیار مناسب و عالی بود چرا که موجب می‌شد بتواند در برد مؤثر خود هواپیماها را به طور دقیق مورد هدف قرار دهد یا هواپیمای«اف-14» بتواند آن را با موشک «فونیکس» ساقط کند.

 

ابتکارها، نوآوری‌ها، خلاقیت‌ها و عملکرد و اقدامات تاکتیکی در بهره‌برداری مناسب و صحیح از تکنیک در تجهیزات یگان‌های آفند و پدافند هوایی در طول «عملیات والفجر8»در قالب یک نبرد کاملاً متفاوت که منجر به انهدام و سرنگونی بیش از 70 فروند ازهواپیماهای پیشرفته و بالگردهای تهاجمی نیروهای دشمن شد. روشی نوآورانه که در مقایسه با روش‌ها و تاکتیک‌های متداول پدافندی و آفندی آن‌ روز، نقطه عطفی در انجام نبردهای غیرکلاسیک یا ناهمتراز برای نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش محسوب می‌شد و همین امر، مجموعه تاکتیک‌های نوین آفندی و پدافندی را پایه‌گذاری کرد.

 

از دیگر نتایج این عملیات می‌توان به انهدام سکوهای پرتاب موشک رژیم بعثی صدام در منطقه فاو، تأمین امنیت تردد کشتی‌ها در خلیج فارس و بندر امام خمینی(ره)، و بسیاری از دستاوردهای دیگر اشاره کرد که برگی درخشنده از توانمندی‌های نوآورانه نیروی هوایی و خلاقیت‌های شهید منصور ستاری را در دوران دفاع مقدس به یادگار گذاشت.