یکی از مقاطع کلیدی و تاریخ ساز کشورمان به شمار می‌رود؛ نقطه‌ای که بر چند پایه مهم استوار بود که راهبری و هدایت مبتکرانه نقش‌آفرینان عرصه دفاعی، هموارکننده عبور از مسیرهای سخت و صعب‌العبور از این گردنه تاریخی است.

عملیات والفجر 8 به زعم صاحبان نظر و تجربه، یکی از نقاط عطف این دوران به شمار می‌رود. نقطه‌ای که با نوآوری بزرگانی چون شهید منصور ستاری، توانست بر سپهر افتخارات و جان‌فشانی‌های ایران بدرخشد.

آغاز بی پایان

 

با شروع جنگ تحمیلی مورد حملات شدید هوایی بخش‌های گوناگون از جمله توانمندی‌های هوائی کشور وارد شد. تا این که در عملیات والفجر 8، ساختار نسبتاً نوپای پدافند هوایی که عموماً در مناطق جنوب ایجاد شده بود نقش کلیدی خود را به خوبی ایفا کرد.

اما با وجود آن حجم از حملات دشمن و در حالی که پس از تولد طفل نوپای انقلاب اسلامی، دیگر خبری از مستشاران آمریکایی و فروش تجهیزات به ایران نبود، چگونه دفاع هوایی در مناطق جنگی ایستاد و با تغییر معادله‌ها،  وزنه جنگی را که قرار بود به نفع دشمن و همراهانش سنگینی کند، دگرگون ساخت؟

این که چگونه پدافند هوائی در دوران دفاع مقدس و عملیات والفجر 8، ویژگی سیالیت یافت و با  جابه‌جایی‌های سریع، فرصت برنامه‌ریزی و چینش راهبرد را از دشمن گرفت، پرسشی مهم است که شاید پاسخ آن را بتوان در فهرستی با عنوان خلاقیت و نوآوری یافت. خلاقیتی که نام شهید منصور ستاری در رأس آن برجسته و پررنگ به چشم  می‌خورد.

 

شبکه پدافندی چه کرد؟

 

شبکه پدافند هوایی، شبک های گسترده در سرتاسر کشور و سیستم‌های راداری یدافند هوایی به طور شبانه‌روزی آماده فعالیت هستند و پاسداری از فضای کشور را به عهده دارند. به طور مثال اگر لازم باشد که یک سامانه راداری برای سرویس های هفتگی، ماهیانه یا سالیانه، غیر فعال شود، دیگر رادارهای فعال که با این سامانه هم‌پوشانی دارند، منطقه را پوشش می‌دهند.

تمامی مناطق کشور، به طور 24 ساعته توسط این رادارها تحت پوشش قرار دارد وهرگونه پرواز در آسمان کشور، با هماهنگی و همکاری پدافند هوایی انجام می‌شود. اطلاعات و داده‌های حرکت تمامی پروازها اعم از تجاری، نظامی و ترابری به صورت لحظه‌ای به سایت های رادار می‌رسد. اگر هواپیمایی در فضای رادارها پدیدار شود که اطلاعات آن قبلاً وجود نداشته باشد، به‌عنوان هواپیمای ناشناس تلقی می‌شود و اگر به عنوان هواپیمای دشمن شناخته شود، پدافند هوایی وارد عمل خواهد شد.

هواپیماهای رهگیر، با هدایت و نظارت افسران کنترل شکاری به پرواز درمی آیند و با مهارت‌ها و تاکتیک‌های خاص، اثر تهاجم هوایی دشمن را خنثی می‌کنند. اگر به هر دلیلی یکی از هواپیماهای دشمن از مرز آسمان کشور عبور کرد تا وارد مناطق حساس شود، سامانه‌های موشکی پدافند هوایی، وارد عمل می‌شوند. این سامانه‌ها که هریک توانایی و ابعاد گوناگونی دارند، به سامانه‌های با برد بلند و ارتفاع بالا، برد متوسط، ارتفاع متوسط و برد کوتاه و ارتفاع کوتاه دسته‌بندی می‌شوند. هرکدام از این سامانه‌ها به ترتیب در حلقه‌های پدافندی قرار دارند.

اگر هواپیمایی وارد آسمان شود و هریک از این سامان هها نتواند مهاجم را هدف قرار دهد، سامانه بعدی وارد عمل شده و پرندهپ مهاجم در دام یکی از این سامانه‌ها می‌افتد. سیستم‌های توپخانه ضدهوایی بخش دیگری از این سامانه هستند و اعم از توپخانه‌های مجهز به رادار یا توپ‌هایی که به صورت چشمی و بصری اداره می‌شوند در کنار این سامانه‌های موشکی از فضای کشور دفاع می‌کنند.

بر همین اساس و با توجه به این‌که هواپیماهای مختلف به طور مرتب در فضای هوایی کشور تردد می‌کنند، ضروری است که پهنه گسترده آسمان کشور، به طور مرتب پاسداری شود و شبکه فرماندهی و کنترل در نیرو هوایی و در پدافند هوایی، تمامی بخش‌های آسمان کشورمان را به یکدیگر متصل و مرتبط کند.

سیستم پدافند هوایی در زمان جنگ نیز همین رویه را دنبال می‌کرد اما با این تفاوت که تراکم بیش‌تری از سامان ههای پدافندی در مناطق عملیاتی وجود داشت. این امر موجب می‌شد مرزهای ورودی آسمان کشور حفظ شود تا نیروهای نظامی زمینی بتوانند مأموریت خود را به بهترین نحو انجام دهند.

 

طلیعه نوآوری‌های شهید ستاری کجا بود؟

 

شهید منصور ستاری که پیش از انقلاب اسلامی،  به‌عنوان یک افسر عملیاتی رادار در پدافند هوایی فعالیت می‌کرد و با مقالات و ترجمه‌های تخصصی که عموماً در مجله نیروی هوایی، به صورت ماهیانه درج می‌شد، کمابیش فردی شناخته شده بود.

معاونت عملیاتی پدافند هوایی در کنار تدریس چند ساعته در در آموزش‌های هوایی به صورت هفتگی، بخش دیگیری از فعالیت‌های شهید ستاری در نیروی هوایی و این برهه زمانی است.

این شهید والامقام ضمن اشتغال در سمت معاونت عملیاتی پدافند هوایی بودن و انجام فعالیت سنگینی در این بخش، بسیار سنگینی به عنوان یک مدرس کارکشته و افسر صاحب دانش و تجربه، امر آموزش و انتقال تجربه‌ها به دیگر افسران نیروی هوائی انجام می‌داد. معاونت طرح و برنامه نیرو هوایی، دیگر زمینه مسئولیت‌پذیری شهید ستاری است. این امر مقارن با زمانی بود که ستاد کل پدافند هوایی کشور با مسئولیت حجت‌الاسلام دکتر روحانی و برای هماهنگی میان قوای 3گانه ارتش و ساختارهای پدافندی آن و همچنین ساختارهای پدافندی سپاه شکل گرفت.

با هماهنگی میان پدافند هوایی با کمک خود سازمان‌ها و نظارت دقیق و ازنزدیک شهید ستاری، طرح‌های عملیاتی پدافندی تدوین می‌شد. شهید ستاری با دریافت این مسئولیت در ستاد کل پدافند هوایی، از پا نمی‌ایستاد و به خصوص پیش از عملیات حساس و مهمی مانند والفجر 8، به طور مرتب در مناطق عملیاتی حضور داشت.

دلیل این اقدام، نظارت هرچه بهتر و رفع کاستی طرح‌های عملیاتی طراحی شده بود. طرح‌های عملیاتی پدافندی که به عهده شهید ستاری و طرح های پرواز به عهده شهید بابایی بود.

شهید ستاری، در عملیات گوناگون به عنوان معاون طرح و برنامه ستاد کل، طر حهای عملیاتی خلاقانه‌ای طرح کرد که هریک در نوع خود کارساز و ارزشمند بود؛

اما در این مقطع از فعالیت این شهید والامقام به عنوان پرچمدار طرح‌های راهبردی و کارآمد، عملیات والفجر 8 یکی از نقاط درخشان کارنامه شهید ستاری است.

**چه تحولی در سامانه هاگ رخ داد؟

سیستم های موشکی ایران در آن زمان، طبق استانداردهایی که کارخانه‌های سازنده کشورهایی که این سیستم‌ها را به کشورمان فروخته بودند، دستورالعمل‌هایی داشتند و نحوه استفاده از این دستگاه‌ها محدود به همین دستورالعمل‌ها بود.

سامانه پدافندی هاگ، سیستمی با تجهیزات بسیار زیاد بود و بنابراین، ابعاد گسترده و وزن بسیار بالای این سامانه، کار را برای جاب هجایی این سامانه دشوار می‌ساخت. شهید ستاری تعداد این تجهیزات را به حدی مطلوب کاهش داد و بخش‌های سنگین این سامانه را حذف کرد، ب هطور یکه امکان جابه‌جایی شبانه این سامانه ممکن شد.

به طور مثال اگر سیستم های پدافندی امروز تعدادی از هواپیمای دشمن را ساقط می کردند، قطعاً با شناسایی محل سای تهای موشکی تا پیش از فردای همان روز، تعداد زیادی از سای تها توسط هواپیماهای دشمن بمباران می شد. لازم بود که شبانه ابن سایت ها جابه‌جاشوند.

با افزایش ویژگی تحرک پذیری و حذف سیستم‌های رادار، این کار جزو ابتکارات بسیار خوب شهید ستاری است که شجاعت و جسارت این شهید بزرگوار در تغییر دادن استانداردهایی که خود سازندگان این سیستم ارائه کرده بودند، دست نیروهای کشورمان را برای ساقط کردن تعداد بسیار زیادی از هواپیماهای دشمن باز کرد. ضمن آن‌که دیگر قوای ارتش و به ویژه سپاه توانستند به عملیاتشان ادامه دهند.

این شهید والامقام بر ساخت سایت ها و جابه‌جایی این سایت‌ها نظارتی دقیق داشت. حضوری که نه تنها موجب نظارت دقیق و عملیاتی برای انجام بهتر کار می‌شد، بلکه موجب دلگرمی پرسنل پدافند هوایی بود.

 

گزارش از پایگاه اطلاع‌رسانی شهید ستاری