پدافند موثر هوایی یادگار «شهید ستاری»/ تغییر موازنه قدرت در جنگ 
 

روستای کبودرآهنگ در دل همدان، میزبان یکی از پایگاه‌های حساس و مهم نیروی هوایی است. پایگاه سوم ‏شکاری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی پایگاه هوایی شهید نوژه نام گرفت از در ارتفاعات سوباشی نزدیک‌ ‏مرز استان همدان و کردستان مستقر شد‎.‎

 

نخستین ساعات جنگ تحمیلی، حزب بعث عراق علیه ایران، فانتوم‌های ایرانی، غرش‌کنان به سوی مواضع ‏دشمن حمله ور شدند. جایی‌که رادار سوباشی در هدایت وکنترل آسمان غرب کشوربی نظیر عمل کرد‎.‎

 

‎ ‎سالهای اولیه دهه پنجاه افسران و درجه داران و همافران جوان و تحصیل کرده درایران و امریکا همراه با ‏مستشاران برای سرپا نگهداشتن رادارها، به آمریکا اعزام شدند و توانستند دوره‌های تخصصی را فرا بگیرند‎.‎ غرش شکاری‌ها و بمب افکن‌های فانتوم با هدایت افسران جوان کنترل‌کننده جنگنده‌های شکاری یا به ‏اصطلاح «فایترکنترلر»دفاع از آسمان کشور را در مسیر تازه‌ای قرار داد‎.‎

 

در این بخش، ستوانی جوان و دانش‌آموخته که به تازگی ازآمریکا بازگشته است، فعالانه و مستمر کار کنترل ‏شکاری را انجام می‌دهد. جزو شاگرد اول‌های دوره فایترکنترل بوده است و حالا هدایت جنگنده‌ها را با دانش ‏و خلاقیت خود انجام می‌دهد‎.‎

 

ستوان منصورستاری، ضمن آنکه می‌آموزد و کار کنترل شکاری انجام می‌دهد، آموزش می‌دهد و جوان‌ترها را ‏با زیر و بم کار آشنا می‌سازد‎.‎‏ شاگردانش برای روزی خاص آماده میشوند؛ ‌هدایت بزرگترین عملیات برون ‏مرزی. عملیات اچ۳ در قلب عراق، کاری ماندگار به ثمر می‌نشانند. عملیات مرصاد سال ۱۳۶۷ و بمباران بی ‏امان منطقه کرند غرب و اسلام آباد برای نابودی منافقین، دانش و تجربه فنی‌ها و راداری‌های سوباشی، ‏کارآمدی خود را نشان می‌دهد و به خوبی نقش آفرینی می‌کند. حال، همان افراد دانش‌آموخته زیر نظر شهید ‏منصور ستاری، پای به دوره میان‌سالی نهاده‌ و جزو افراد بسیار متخصص، شجاع و جنگ‌دیده شده‌اند‎.‎

ستاری، در تلاش برای ارائه کار بهینه در رادارسوباشی همدان بود. این رادار جزو از نخستین ‏رادارهای نصب شده درایران توسط امریکا است که دهه ۵۰، با پیشرفت و توسعه پایگاه سوم شکاری صورت ‏گرفت. اما سایت‌های پدافندی و راداری مانند پایگاه هوایی نوژه، که نقش اثرگذاری در دوران دفاع مقدس ایفا ‏کردند چه زمانی و با چه هدفی در ایران شکل گرفتند؟

 

پدافندی شدن ایران

 

تلاش‌های پراکنده برای ایجاد پدافند هوایی، سال ۱۳۱۴ قوت گرفتن و گردان‌هایی با نام ضد طیاره و گردان ‏نورافکن در نیروی ایجاد شد. حدود ۲۰ سال تا سال ۱۳۳۳ این فعالیت ها ادامه پیدا کرد و با تلاشی نه ‏چندان در خور توجه به آموزش های ابتدایی با سازمانی پراکنده مشغول به انجام وظیفه بودند. در سال ۱۳۳۳ ‏خیلی عجولانه تجهیزات جمع آوری شده و سازمانهای تشکیل شده به همراه پرسنل و تجهیزات به نیروی ‏هوایی انتقال یافت که با استقبال نیروی هوایی روبرو نگردید و در سال ۱۳۳۵ مجددا به نیروی زمینی برگشت ‏داده شد‎.‎

 

سال های ۱۳۳۵ و ۱۳۳۶ با اوج رقابت های جنگ سرد بین بلوک شرق و غرب مصادف بود. غربی‌ها به شدت ‏نگران کمونیست به طرف جنوب و دسترسی و تسلط کمونیست ها بر آب های گرم خلیج فارس و اقیانوس ‏هند بودند. در آن زمان ایران یک سد تعیین کننده در مقابل نفوذ کمونیست به حساب می‌آمد. بلوک غرب ‏حتی نمی‌توانست به از دست دادن این سد قوی و سرنوشت‌ساز فکر کند. به همین خاطر، در تمام بخش‌های ‏زمینی، هوایی، دریایی، دست یک گام جدی برای محکم سازی این سد دفاعی برداشتند‎.‎

 

در بخش پدافند هوایی هم توان خود را برای ایجاد یک پدافند هوایی قوی و مدرن به‌کار بستند و در روند این ‏تلاش همه جانبه، تصمیم گرفته شد که در سال ۱۳۳۶ پدافند هوایی به نیروی هوایی انتقال یابد و این ‏شروعی بود برای تشکیل یک پدافند قدرتمند و مدرن هوا پایه برای دفاع از منافع غرب، البته با ثروت و ‏دارائی‌های مردم ایران‎.‎

 

از سال۱۳۳۶ تا ۱۳۴۸ به مدت ۱۲ سال زمان برای ایجاد زیرساخت‌های پدافند هوایی صرف شد‎.‎‏ رادارهای ‏دوربرد قدیمی به تدریج جای خود را به رادارهای جدید و ساخت روز دادند. سامانه‌های زمین به هوا از جمله ‏تجهیزات قدیمی و مدرن ساخت روز وارد عرصه پدافند هوایی کشور شد‎.‎

 

در همین زمان،ساخت تجهیزات و زیرساخت‌های مورد نیاز پدافند هوایی نیز آغاز شد. ۱۰ پایگاه هوایی ‏استاندارد ناتو و گردان‌های نگهداری و پروازی ساخته شد. ساخت همزمان ۲۰ ایستگاه رادار در نقطه‌های ‏گوناگون که بتواند کل فضای کشور را پوشش دهد، از دیگر گام‌هایی بود که برداشته شد. همچنین ۱۴ گردان ‏زمین به هوا که تمامی تجهیزات و زیرساخت‌های در حال واگذاری از نیروی هوایی را در بر می‌گرفت، کار ‏خود را آغاز کردند‎.‎

 

اما برای آموزش این افراد چه گامی برداشته شد؟‎ ‎

 

دانشجویان برای گذراندن دوره‌های فنی و عملیاتی انواع سلاح‌های پدافندی به کشورهای غربی اعزام شدند. ‏در سال ۱۳۴۸ دستور تشکیل پدافند هوایی صادر شد. در مدت ۲سال، فرآیند شکل‌گیری پدافند هوایی ‏کامل شد‎.‎

 

ده پایگاه هوایی، ۲۰ ایستگاه رادار و ۱۴ گردان زمین به هوا، در پدافند هوایی مدرن ایران، به شکلی ناگهانی ‏و ضربتی راه‌اندازی شد‎.‎ گرچه قصد و هدف این تلاش، حفظ منافع غرب بود اما پرسنل تحصیل‌کرده پدافند هوایی توانستند از این ‏آموزش و امکانات ایجادشده، بهترین بهره را ببرند. این ذکاوت و هوشمندی به ویژه در دوران دفاع مقدس به ‏خوبی اثرمندی خود را نشان داد‎.‎

جمهوری اسلامی ایران در آغاز جنگ تحمیلی از یک پدافند هوایی قدرتمند هواپایه بود که تقریبا بر فضای ‏کشور سیطره داشت ( به جز مناطقی که هنوز پوشش راداری آن تکمیل نشده بود برخوردار بود. می توان ‏گفت در منطقه، ایران دارای پدافند هوایی پدافندی یک پارچه منسجم، کارآمد و در نوع خود کم‌نظیر، ‏برخوردار بود‎.‎

 

روزهای آغازین جنگ تحمیلی، کشور عراق از نیروی هوایی درخورتوجهی که برای کشور تهدیدی محسوب ‏شود برخوردار نبود. عراق  با یک پدافند فراگیر زمین پایه و برگرفته از سیاست های کلی بلوک شرق، پوشش ‏یافته بود. گرچه پدافند هوایی زمین پایه عراق نوپا بود و به دلیل نداشتن آموزش ها، از یکپارچگی کامل ‏برخوردار نبود، اما یک پوشش قابل قبول روی کشور عراق وجود داشت‎.‎

 

نقش پدافند هوایی در پشتیانی از نبردهای سطحی

 

با حمایت‌های غرب از عراق و ادامه روند نوسازی نیروی هوایی عراق از یک سو و فرسودگی نیروی هوایی و ‏پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران از سوی دیگر، تسلط دشمن بر فضای کشور شدت بیش‌تری یافت. ‏نیروهای درگیر در میدان نبرد، پوشش پدافند هوایی را به ویژه در مواقع پیشروی و هجوم به سمت دشمن، ‏نیاز داشتند‎.‎ پدافند هوایی، در پشتیبانی بخش عمده‌ای از عملیات زمینی مشارکت داشت. از عملیات شکست حصر آبادن ‏تا عملیات مرصاد، نقش کلیدی پدافند هوایی به وضوح نمایان است‎.

شکل‌گیری قرارگاه رعد

 

دشمن با تجهیزاتی که در اختیار داشت، در عملیات بدر و خیبر به برتری مطلق روی منطقه دست یافت و ‏هوایماهای پهن‌پیکر حمل و نقل دشمن، به راحتی روی منطقه پرواز می‌کردند. این عمیات اگرچه ‏خسارت‌های فراوانی به همراه داشت و پرسنل پدافند هوایی روحیه خود را از دست دادند، اما درس بزرگی ‏برای پدافند هوایی به ارمغان آوردند و تصمیم‌سازان دفاع هوایی کشور را به تفکر واداشت‎.‎

 

 

شهید ستاری که همراه با شهید عباس بابایی، از نزدیک شاهد این مشکلات و ناکامی‌ها در منطقه بود، ‏تصمیم‌ها و زمینه‌چینی برای تحولی در عملیات بعدی یعنی والفجر۸ را فراهم می‌کرد‎.‎

او و دیگر بزرگان پدافندی هوایی به این نتیجه رسیدند که شناخت کافی از دشمن و برتری‌های هوایی او، ‏نبرد متعارف در مقابل چنین دشمن برتر را کنار می‌زند و شکل تازه‌ای از مقابله را طلب می‌کند‎.‎

در این عملیات به این نتیجه رسیدند که نوتن طرح و دستورالعمل خارج از منطقه عملیات اشتباهی جبران ‏ناپذیر و منتظر ماندن برای هر دستوری از رده بالا فاجعه است. بر همین اساس، در نخستین گام، تشکیل ‏قرارگاه رعد اقدام شد‎.‎ این قرارگاه مأموریت پشتیبانی از عملیات و درگیری نیروها در سراسر کشور را بر عهده داشت‎. 

 

والفجر۸ و نوآوری‌ها

 

تجربه عملیات بدر و خیبر اثر نامطلوبی روی پدافند هوایی گذاشته بود. گرچه پدافند هوایی با تلاش‌های خود ‏توانسته بود هجوم دشمن را در داخل کشور مهار کند و تمامی حملات دشمن به مناطق حساس و حیاتی ‏قطع شود‎.در این ایام شهید بابایی مسولیت معاونت عملیات نهاجا را بر عهده داشتند. مدرسه نیمه‌سازی در اهواز شهید ‏ستاری و بابایی حضور داشتند. در نخستین روز شروع کار قرارگاه رعد،  چگونگی و علت دستور تشکیل ‏قرارگاه رعد توسط شهید ستاری ابلاغ شد‎. شهید ستاری در طول ۳ ماه پیش از شروع عملیات والفجر۸ همراه با قرارگاه بود و با ایده‌ها و طرح‌های ‏نوآورانه راه دفاع هوایی را در آن شرایط دشوار هموار می‌کرد‎.

ریشه همه نوآوری‌ها و ابتکارهای‌ عملیات والفجر۸ به شهید ستاری وصل می‌شد. این عملیات برای قرارگاه ‏رعد محرمانه بود، به طوری‌ که هیچ کدام از نفرات از چگونگی مأموریت یکدیگر اطلاع نداشتند‎. ‎

در این عملیات با نوآوری شهید ستاری و دیگران گام‌های مهمی برداشته شد از جمله این‌که در ازای هر ‏سیستم پدافند هوایی اصلی، ۳ سری وسایل فریب کاملا مشابه  به وسایل اصلی وجود داشت، به طوری‌که ‏پاسخگوی عکس‌برداری اپتیکی- حرارتی و راداری دشمن باشد‎.‎ تجهیزات فریب در مهندسی رزمی قرارگاه رعد ساخته می‌شد. تعدادی منبع تغذیه برای پخش امواج از ‏لامپ‌های ضعیف‌شده سامانه موشکی هاک ساخته شد تا با این کار، امواج از سایت‌های فریب مشابه ‏سایت‌های اصلی پخش شود‎.‎

 

*شهید منصور ستاری در کنار رادار بیرجند*

 

سه برابر موضع اصلی، موضع یدکی برای جابه‌جایی سریع تجهیزات آماده بود. مواضع و سایت‌ها خیلی ساده و ‏اکثراً در مناطقی که دارای پوشش گیاهی زنده بود به شکلی ساخته شد که کمترین تغییرات روی زمین ‏ایجاد شود‎.‎ همیشه یک سایت هاگ آماده به حرکت بسته شده به خودرو آماده بود که با صدور دستور به سمت موضع از ‏قبل آماده شده حرکت کند‎. تمرین های گسترده با هدف  سرعت بخشیدن به استقرار و ضد استقرار تجهیزات در کمترین زمان ممکن اثر ‏خود را نمایان کرده بود به طوری‌که استقرار سایت های هاگ به کمتر از ۱۰ ساعت رسیده بود‎.‎

 

این‌گونه بود که با تلاش‌های شهید ستاری و همراهانش، یکی از حماسه های شکوهمند تاریخ پدافند هوایی ‏به وقوع پیوست. وقایع و تحولات لحظه ای این عملیات، تاکتیک‌ها و روش های به‌کار گرفته شده در آن ‏زمینه‌ساز پیشرفت امروز کشور در عرصه دفاع هوایی است‎.‎ گفتنی است امیرسرلشگر منصور ستاری در ۱۵ دی ۱۳۷۳ در سانحه سقوط هواپیما در نزدیکی فرودگاه اصفهان به همراه ‏تعدادی از افسران بلندپایه نیروی هوایی و همرزمان اش به درجه رفیع شهادت نائل آمد‎.‎