در طول تاریخ و از زمانی که سرزمین ایران دارای یک ارتش مستقل میهنی شده است، اهدای نشان‌های نظامی به پاس مجاهدت و جانفشانی در راه دفاع از میهن، سنتی پسندیده در تمام حکومت‌ها بوده است. با این حال اهدای این مدال‌ها و نشان‌ها اغلب نه با یک آئین‌نامه دقیق، بلکه بر اساس سلائق و مشاهدات شخصی فرماندهان انجام می‌شده است. اما به تدریج اهدای نشان نظامی نیز در ایران نظم‌پذیر و بر اساس یک قاعده کلی شد.

*نشان «اقدس» برای شاهان قاجار

اولین آئین‌نامه اهدای نشان‌های نظامی، در دوران قاجار و در زمان پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار تدوین شده است.

این آئین‌نامه بر اساس آموزش‌ها و درجه‌بندی‌های زمان قاجار مجاهدت در راه دفاع از کشور و نظام پادشاهی بر اساس مراحم همایونی را معیار اعطای نشان قرار می‌دهد.

در آن زمان چندین مدال گوناگون به عنوان نشان‌های نظامی تصویب شده بود که از آن جمله می‌توان به نشان شیر و خورشید و نشان سردوشی نظامی منقش به الماس اشاره کرد.

از جمله نشان‌های دیگر نظامی در دوران قاجار نشان «اقدس» بود که در سه دسته «اقدس»، «قدس» و «مقدس» اهدا می‌شد.

3 نشان‌ فوق متعلق به شاه‌زادگان و یا شخص شاه بود که در صورت خدمت فوق‌العاده به کشور از سوی نظامیان به‌ آنان اهدا می‌شد.

*شیر و خورشید هایی که بر سینه نظامیان می‌نشست

نشان شیر و خورشید نیز به مناصب نظامی مختلف با اندازه‌های گوناگون از سوی پادشاه و بر اساس آئین‌نامه تصویب شده توسط صدراعظم اهدا می‌شد.

سردوشی الماس‌نشان و شمشیر مرصع و طلا نیز از جمله جوایزی بود که به صورت انتخابی و بر اساس شرط استحقاق به نظامیان اعطا می‌شد.

* نظامیان برای «پهلوی» هم سینه راست می‌کنند

در دوران پهلوی اول و پهلوی دوم برخی از نشان‌های سلطنتی منصوب و برخی دیگر نیز تثبیت شد. در سال 1311 نشان «پهلوی» به عنوان بالاترین نشان سلطنتی ایران توسط رضاشاه در 2 درجه ایجاد شد که برخی از نظامیان در صورت استحقاق می‌توانستند آن را دریافت کنند، اما عالی‌ترین نشان جنگی قشون متحدالشکل، نشان «ذوالفقار» بود.

این نشان به اشخاصی که در میدان جنگ از خود رشادت بروز می‌دادند، اعطا می‌شد و کمی بعد نیز نشان «سپه» جایگزین ذوالفقار شد.

از جمله نشان‌های دیگر دوران پهلوی می‌توان به نشان «تاج» و «آریامهر» اشاره کرد.

*شکست حصر آبادان، اولین نشان

با پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی، ضمن منسوخ شدن بسیاری از نشان‌های دوران ستمشاهی، عناوین جدیدی در قالب نشان برای قدردانی از تلاش‌ها و مجاهدت‌های رزمندگان اسلام طرح‌ریزی شد.

با پایان جنگ تحمیلی 8 ساله عراق علیه ایران و در 5 مهرماه سال 1368 همزمان با سالروز شکست حصر آبادان، اولین مراسم اعطای نشان نظامی به رزمندگان و فرماندهان سپاه پاسداران، ارتش جمهوری اسلامی و نیروی مقاومت بسیج اعطا شد.

*نشانی برای کسی که امام(ره) آن را رهبر ما می‌دانست

در این مراسم، محسن رضایی و امیر صیاد شیرازی فرماندهان قرارگاه مرکزی کربلا در عملیات بزرگ بیت‌المقدس و همچنین شهید بسیجی حسین فهمیده که امام خمینی(ره) از وی به عنوان رهبر یاد کردند، نشان «فتح یک» را از دست فرمانده معظم کل قوا، دریافت کردند که نشان شهید فهمیده به یکی از بستگان وی اهدا شد.

نشان فتح که از جمله نشان‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران است، به عنوان سپاسگزاری و قدردانی از عزیزانی که خدمات بزرگ و ارزنده در طول جنگ از خود نشان داده‌اند، اعطا می‌شود.

*سنتی مطلوب برای قدردانی از رزمندگان

رهبر معظم انقلاب در این مراسم با اشاره به ضرورت اعطای این نشان، تصریح کردند: این سنت مطلوب، قدردانی مشخص و معین از کسانی است که فداکاری‌ها و نشان‌های آنان در جبهه‌های جنگ موجب پیروزی‌هایی گشته است و برای همیشه نام آنها را در تاریخ ثبت خواهد کرد.

ایشان در ادامه تصریح کردند: آنچه که از همه مهم‌تر است تلاش‌ها و جهادهای صادقانه و خالصانه‌ای است که در نزد خداوند متعال همیشه محفوظ مانده و از بین نخواهد رفت و خداوند به آنان پاداش نیکو خواهد داد.

*نشان فتح سمبلی از فتح خرمشهر

طرح نشان فتح از 3 برگ درخت نخل و گنبد مسجد جامع خرمشهر و نیز پرچم جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده است.

نشان فتح در 3 درجه است که به عنوان سمبل عملیات پیروزمندانه رزمندگان اسلام در فتح خرمشهر انتخاب شده است تا به فرماندهان این عملیات و سایر عملیات‌های موثر اهدا شود.

* نشانی برای عملیات‌های فتح‌المبین، بیت‌المقدس و کربلای 5

در این مراسم علاوه بر این 3 تن، 21 تن از فرماندهان سپاه و ارتش و یک تن از جهادگران نشان درجه 2 فتح و به 29 تن دیگر از فرماندهان سپاه و ارتش که در عملیات پیروزمندانه بیت‌المقدس حضور داشته‌اند، نشان درجه 3 فتح توسط فرمانده کل قوا اعطا شد.

همچنین در آستانه آغاز دوازدهمین سال پیروزی انقلاب اسلامی در تاریخ 15 بهمن سال 1368، 210 تن از فرماندهان و نیروهای برجسته و فداکار ارتش و سپاه افتخار دریافت نشان فتح از دست حضرت آیت الله خامنه‌ای فرمانده کل قوا نائل شدند.

* اسامی برخی ارتشیان که نشان «فتح 2» دریافت کردند:

شهید عباس بابایی، شهید علی صفوی، شهید مصطفی اردستانی، شهید منصور ستاری، شهید مسعود منفرد نیاکی، حسین حسنی سعدی، علی اصغر جمالی، موسوی قوی دل، سیروس لطفی، غلامحسین مفید، عظیم ازگی، شه

*‌اسامی برخی ارتشیان که نشان «فتح 3» دریافت کردند:

حبیب بقایی، کریم عبادت، جعفر لهراسبی، هوشنگ بهرامی، علی رزمی، بهروز سلیمانجاه، فرض الله شاهین راد، سعید پور داراب، محمد صابری پور، بیژن عاصم، مصطفی شهری، یعقوب علیاری، سعدی نام، جمشیدی، جوادی، مجید صارمی، محمد محمدی

* اسامی برخی پاسداران که نشان «فتح 2» دریافت کردند:

علی شمخانی، سید یحیی (رحیم) صفوی، غلامعلی رشید، شهید غلامحسین افشردی (باقری)، احمد غلامپور، شهید حمید معینیان، شهید مهدی باکری، شهید عبدالرضا موسوی، شهید مهدی زین‌الدین، شهید حسین خرازی، خادم الشریف، شهید حاج ابراهیم همت، یدالله شمایلی

* اسامی برخی پاسداران که نشان «فتح 3»دریافت کردند:

مرتضی قربانی، شهید احمد کاظمی، عبدالمحمد رئوفی، جعفر اسدی، محمدعلی (عزیز) جعفری، عبدالله نورانی، شهید علی هاشمی، قاسم سلیمانی، امین شریعتی، علی فضلی، فتح الله جعفری

*«فتح» برای هاشمی؛ «نصر» برای روحانی

در این مراسم 10 تن از فرماندهان رده بالای ارتش و سپاه نشان «فتح یک» را از دست فرمانده کل قوا دریافت کردند و سپس نشان‌های درجه 2 و 3 فتح را به 200 تن از فرماندهان و نیروهای پرتلاش این 2 سازمان و نیز تعدادی از بستگان شهدای این 2 عملیات اعطا فرمودند.

در این بین برای عملیات‌های فتح‌المبین و بیت‌المقدس، تنها به فرماندهان قرارگاه‌‌ها و تیپ‌ها این نشان اهدا شد اما درخصوص عملیات کربلای 5، علاوه بر فرماندهان قرارگاهها و تیپ‌ها، فرماندهان گردان‌ها نیز به دریافت‌ نشان فوق نائل آمدند.

اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء(ص) نیز در سال 1369 از دست فرمانده معظم کل قوا، نشان فتح یک را دریافت کرده است.

البته حسن روحانی رییس فعلی جمهور اسلامی ایران نیز به نشان فتح نائل آمد. البته او علاوه بر نشان فتح2، نشان نصر را نیز از فرمانده کل قوا دریافت کرده است.

*«نصر»، «شفا» و «هنر» هم به نظامیان تعلق می‌گیرد

اما نشان فتح تنها نشانی نیست که به نظامیان اعطا می‌شود بلکه به سایر نیروهای موثر نیز نشان‌هایی اعطا می‌شود از جمله این موارد می‌توان به نشان «نصر» اشاره کرد که برای امور پشتیبانی اعطا می‌شود.

سرلشکر بسیجی‌ سید حسن‌ فیروزآبادی‌، امیر سلیمی‌ مسؤول‌ دفتر مشاورت‌ امام‌ (ره‌) در امور دفاعی‌ و مسؤول‌ ستاد جنگهای‌ نامنظم‌ و وزیر دفاع‌، سردار افشار رئیس‌ ستاد مرکزی‌ سپاه‌ در دوران‌ دفاع‌ مقدس‌، محسن‌ رفیق‌‌دوست‌ مسؤول‌ تدارکات‌ سپاه‌ و وزیر سپاه‌ در دوران‌ دفاع‌ مقدس‌، سردار جلالی‌ وزیر دفاع‌ و مهندس‌ فروزش‌ مسؤول‌ ستاد پشتیبانی‌ جنگ‌ جهاد سازندگی از جمله کسانی هستند که نشان «نصر» را دریافت کرده اند.

همچنین نشان «شفا» برای امدادگرانی که به منظور حفظ جان نیروهای رزمنده خود را به خطر انداخته‌اند تعلق می‌گیرد و نشان هنر نیز به فعالان نیروهای مسلح در امور فرهنگی و هنری.

* «فتح یک» بر سینه پاکپور هم می‌نشیند

اخیرا سردار محمد پاکپور فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به دریافت نشان فتح یک از دست فرمانده معظم کل قوا نائل شده‌است.

عمده مسئولیت‌های سردار سرتیپ پاکپور در طول سالیان خدمت در سپاه پاسداران، 5 سال فرماندهی عملیات سپاه، فرماندهی لشکر 8 نجف، فرماندهی لشکر 31 عاشورا، فرماندهی قرارگاه شمال و فرماندهی قرارگاه نصرت سپاه بوده است.

اما به نظر می‌رسد این نشان به منظور تقدیر از عملکرد نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مقابله با اشرار و گروه‌های تروریستی مانند پژاک در عملیات‌های شمال غرب کشور و همچنین با مقابله به فعالیت‌های گروهک‌های تروریستی در جنوب شرق به وی اعطا شده است.

در طول 3 سال گذشته، یگان های نیروی زمینی سپاه با اجرای عملیات‌های موثر در این مناطق نه تنها مانع ورودتروریست‌ها شده‌‌اند،ضربات مهلکی نیز به مراکز پشتیبانی آنها وارد آورده و البته شهدای گرانقدری نیز در این راه تقدیم انقلاب شده است.