گرماگرم تیرماه، یادآور عملیاتی برای بازگرداندن جگرگوشه‌ای از مام میهن است. عملیات کربلای ۱ که هدفش بازپس گرفتن مهران بود و با وجود تمام محدودیت‌ها، نتیجه ارزنده‌اش ماندگار تاریخ شد. «مهران» به چنگال دشمن درآمده و با کمبود تجهیزات از یک سو و شرایط جغرافیایی از دیگرسو، راه‌ها بسته به نظر می‌رسیدند و صعب‌العبور، اما آن‌چه که به یاری کشور آمد و به آزادسازی مهران صورت گرفت چه بود؟

پرسش این‌جاست چه شد که عراق اندیشه تصرف مهران را در سر پروراند. بعثی‌ها که مغموم و تحقیر شده از عملیات غرورآفرین والفجر ۸ بودند، تمام توان خود را به کار بستند تا با انجام یک کار تبلیغاتی، پوششی برای شکست پیشین خود در والفجر ۸ بسازند. بنابراین تصرف شهر مرزی و کم‌دفاع مهران را دستور کار قرار دادند. ارتش عراق، ساعت یک بامداد ۲۷ اردیبهشت ماه ۱۳۶۵ در منطقه مهران دست به تهاجم زد، شهر، حومه آن و برخی از ارتفاعات منطقه را تصرف کرد. این در حالی بود که رزمندگان کشورمان همچنان در منطقه فاو نیز با دشمن درگیر بودند.

با تصرف مهران در عراق می‌کوشید با ادامه عملیات‌های خود، نقاط دیگری را تصرف کند. ادامه چنین وضعیتی می‌توانست عواقب وخیمی را هم به لحاظ نظامی و حتی سیاسی برای جمهوری اسلامی ایران به دنبال داشته باشد. بر همین اساس، برای مقابله با حرکت جدید عراق، انجام عملیات برای آزادسازی شهر مهران و ارتفاعات آن مورد تاکید قرار گرفت. آزاد سازی مهران به دستور مستقیم حضرت امام خمینی (ره) فرمانده کل قوا، انجام می‌شد. نقش نیروی هوایی و پدافندی‌ها در این کارزار دشوارتر و سرنوشت‌سازتر از هر زمان دیگری بود؛ عراق بازتوان یافته با قدرت هوایی قبراق بر وزن حملات هوایی‌اش می‌افزود این حملات اما در حالی اتفاق می‌افتاد که تجهیزات، خلبانان و پدافندی‌های خسته از جنگ و کمبودهای روزافزون، از جان مایه می‌گذاشتند تا بر آسمان آبی ایران لکه‌ای نیفتد.

راهبرد پدافند متحرک

در جریان عملیات والفجر۸ با ابتکار شهید منصور ستاری راه تازه‌ای فراروی دفاع هوایی کشور هموار شد. در سال‌های میانی دفاع مقدس، با تجهیزاتی که دشمن از غرب و شرق دریافت می‌کرد این امکان را یافته بود که در صورت قفل کردن رادارهای پدافندی روی جنگنده، رادار را از بین ببرد. این موضوع مشکلات زیادی را در شناسایی و مقابله با حملات دشمن به وجود آورده و عملاً سیستم پدافندی کشورمان را از کار انداخته بود.

ستاری چندین شیوه را همزمان به مرحله اجرا در آورد. یکی از ابتکارات شهید ستاری در دوران دفاع مقدس، آن بود که طرح خاموش بودن رادار جستجوی هاوک را به اجرا گذاشت. مشکل آن بود که در زمان حمله این رادار به دلیل کارکردی که داشت، خیلی زود مورد توجه قرار می‌گرفت و از سوی دشمن تلاش می‌شد تا خیلی سریع مورد هدف قرار گیرد.

رادار بندر امام خمینی (ره)، جایی بود که طرح نوآورانه امیر سرلشکر شهید ستاری به کمک جنگ‌افزارهای راداری و پدافندی آمد. ایده‌ای که فرمانده بیان کرد، در نگاه نخست عملیاتی به نظر نمی‌رسید اما با توضیحات دقیقی که ستاری از چگونگی انجام کار ارائه کرد، این طرح عملیاتی شد.

بر اساس طرح «زمان بندی» به مجرد کشف هواپیما، دستور خاموش کردن رادار مادر را به صورت لحظه‌ای صادر می‌کرد. در این شرایط با روشن شدن رادار جستجو و ره‌گیر هاوک و مشخص شدن سمت و زاویه، عملاً این امکان را که دشمن بتواند با شناسایی رادار مادر، تهدید اولیه هواپیماهایش را از بین ببرد، سلب می‌کرد. عملیات والفجر ۸ نیز با همین روش به یکی از افتخارآفرینان تاریخ دفاع مقدس بدل شد و پدافندی‌ها توانستند بیش از ۷۰ فروند هواپیما و بالغ بر ۱۰ فروند بالگرد دشمن ساقط کنند.

آغاز عملیات

بازپس گیری شهر مرزی مهران و سلسله ارتفاعات قلاویزان و دستیابی به مرز و تأمین کل منطقه مهم‌ترین هدفی بود که در این عملیات دنبال می‌شد. راهبرد دفاع متحرک، بعد از بازپس گیری منطقه والفجر ۹ در منطقه چوارتا که اسفندماه سال ۱۳۶۴ آغاز شد، ۲۷ تیر ماه ۱۳۶۵، با آزادسازی مهران به اوج خود رسید و با ضربه سختی که دشمن در جریان این آزادسازی متحمل شد، پایان یافت.

شرایط دشوار و تلاش ناتمام

هوای گرم منطقه که هم مرز با عراق بود، همچنین وجود ارتفاعات قله کله قندی معروف در جوار خوزستان بود، شرایط را برای استقرار سایت‌های پدافندی هاگ و رفت و آمدها دشوار ساخته بود. مقر قرارگاه پدافند هوایی «رعد» در دشت مهران محل برنامه‌ریزی‌ها برای عملیات مهران بود. سرهنگ خلبان عباس بابایی فرمانده قرارگاه رعد و سرهنگ براتعلی غلامی فرمانده عملیات پدافندهوایی قرارگاه رعد، محمد شیبانی فرمانده مرکزپشتیبانی قرارگاه و رشید قشقایی فرمانده مهندسی رزمی همه موارد را بار دیگر بررسی کردند.

سرهنگ ستاری هم نکاتی را در این جلسه مطرح کرد به به محل‌یابی و چگونگی نصب رادار هاگ در ارتفاعات بر می‌گشت. شهید بابایی معاون عملیات نیروی هوایی بود که عملیات آزادسازی مهران را در بخش هوایی مدیریت می‌کرد.

او نصب رادار را در کببرکوه مشرف به دشت مهران، پیشنهاد داد و با وجود این‌که فرصت اندک بود، تأکید و اصرار کرد که این رادار هرچه سریع‌تر باید آماده شود. طرح جدید سرهنگ ستاری درباره کمین در داخل پستی و بلندی‌ها مطرح شد و مورد استقبال قرار گرفت.

بر اساس این طرح، تجهیزات پدافندی در دره‌ها کمین می‌کردند تا ضمن این‌که از حملات مصون می‌مانند، اجازه بمباران‌ها را از دشمن سلب کنند. بر همین اساس، محل‌های خاصی مشخص شد تا تجهیزات متفرق از یکدیگر و به شکل پراکنده، مستقر شوند.این راهبرد، که بر اساس شناخت کامل ستاری از جغرافیای ناهموار و کوهستانی منطقه پیشنهاد شده بود، اثرمند افتاد و در جریان عملیات مهران، کاربرد خود را برای هدف قرار دادن جنگنده‌های دشمن نمایان کرد. ستاری همواره دنبال شرایط دشمن در زمین وآب وهوا و اقلیم، همچنین برای او ورود و خروج دشمن از محل‌های گوناگون اهمیت داشت؛ بر مبنای همین داده‌ها، طرح‌های خود را ارائه می‌داد. بدین ترتیب، تجهیزات مهندسی و وسایل پشتیبانی در دره قوچعلی شهر ایلام، محلی که هوا نیروز ارتش نیز در آنجا مستقر بود قرار گرفتند.

این کار پس از آن صورت گرفت که بازدیدهای میدانی از منطقه با حضور سرهنگ ستاری و سرهنگ بابایی انجام می‌شد. در نهایت محلی که اوایل جنگ تحمیلی به صورت سنگرهای اجتماعی ساخته شده بود، انتخاب و نفرات را برای تجهیز و آماده‌سازی محل استقرار انتخاب شدند. سرهنگ همافر حسین فاجانی برای سامان دادن مخابرات نیز از راه رسید و ارتباطات مخابراتی را عملیاتی کرد. فاجانی یکی دیگر از افسران کارآزموده نهاجا به شمار می‌رفت که خدمات فراوانی در جنگ تحمیلی ارائه داده بودند و برای یاری رسانی به میدان آمدند.

آغاز نبرد

با آغاز عملیات مهران، این شهر از دست منافقین و صدامیان بازپس گرفته شد. ۲۷ اردیبهشت ماه و با پایان یافتن موفقیت‌آمیز عملیات، شهید ستاری و جمعی از دست‌اندرکاران پدافندی مصادف با سال‌روز میلاد حضرت امام رضا (ع) به اتفاق آیت الله هاشمی رفسنجانی شرف‌یاب حضور حضرت امام خمینی (ره) شدند. خلبانان نیروی هوایی ارتش در این عملیات حدود ۴۰ سورتی پرواز داشتند که این رقم در آن زمان و شرایط با رشادت و از خودگذشتگی مردان پدافندی نیروی هوایی در کنار دیگر نیروها، اثرمند افتاد و مهران به آغوش میهن بازگشت.

امیر سرلشکر شهید منصور ستاری، پانزدهم دی‌ماه ۱۳۷۳ همراه با جمعی از فرماندهان نیروی هوایی در سانحه هوایی نزدیک اصفهان به درجه رفیع شهادت نائل آمد.

گزارش از پایگاه اطلاع‌رسانی شهید ستاری