در یک کلام می‌توان گفت: بهره‌برداری عملیاتی کامل از رادار سطح گسترده، آموزش نیروی انسانی در سطوح مختلف مورد نیاز نهاجا، ابتکارهای فردی عملیاتی در مناطق گوناگون و بر مبنای اقلیم و نیاز مقابله با دشمن، همچنین ابتکار نصب رادار PAR سامانه پدافند هاگ و استفاده از آن به عنوان رادار مادر، جزو ستون‌های مستحکمی بودند که شهید منصور ستاری و همراهانش در این عملیات، بنا گذاشتند.

اشغال مهران و دستور امام خمینی(ره) مبنی بر آزادی این شهر

بعد از اشغال مهران توسط رژیم بعث عراق و منافقین، بنا به تأکید و دستور امام خمینی (ره) مبنی بر آزاد سازی مهران، نیروی هوایی هم‌پا و همراه دیگر بخش‌های دفاعی کشور وارد عمل شد. واحدهای مختلف نیروی هوایی از جمله «قرارگاه عملیاتی رعد نهاجا» به نقش‌آفرینی پرداختند.

9 تیرماه 1365، سرآغاز عملیات کربلای1 بود. نیروها از خط خودی به طرف دشمن حرکت کردند. در همین زمان یگان‌های پدافندی و عملیاتی نیروی هوایی در پایگاه هوایی دزفول و همدان و همچنین در منطقه ایلام مستقر شده بود.

منطقه مهران که عمدتا کوهستانی است و گرمای هوا و محدودیت‌های مربوط به دسترسی و رفت و آمد، مشکلات زیادی را برای حضور در آن منطقه ایجاد کرده بود. از دیگر مشکلات جدی این منطقه، کامل نبودن میدان تسلط رادارهای نیروی هوایی و اشراف کامل بر آسمان این منطقه بود چراکه  با توجه به این که در منطقه ایلام رادار وجود نداشت رادار دهلران هم در آغاز جنگ توسط عراق مورد اصابت دشمن واقع شده بود. همچنین سایت راداری منطقه کرند مشرف بر غرب هم که توانایی دیدن منطقه را داشت، نصب نشده بود. با استفاده از رادار PAR این مشکل تا حد زیادی برطرف شد.

تجربه‌ها و ابتکار عمل شهید ستاری

تجربه‌های ارزشمند نیروی هوایی و ابتکاری که فرمانده این رو نیرو در عملیات چابک‌سازی و سبک ساختن سامانه راداری هاگ انجام داده بود، به کمک حل مشکل نبود اشراف راداری آمد. از ابتکارات شهید ستاری در عملیات والفجر8 سبک سازی سامانه‌های پدافند هوایی برای افزایش سرعت استفاده از سامانه و افزایش چالاکی و قابلیت جابجایی سامانه پدافند هوایی بود. این ابتکار منجر به افزایش کارآرایی و بهره‌وری سامانه‌های پدافند هوایی شد. در این عملیات، با توجه به گسترده بودن و سنگینی بالای سامانه هاگ، دشمن با شناسایی مناطق استقرار هاگ این سایت‌ها را مورد هدف قرار می‌داد. با وجود محدودیت‌های بسیار زیاد در تأمین این سامانه‌ها، شهید ستاری ابتکاری مطرح کرد مبنی بر این که بخش‌های سنگین و غیر ضروری‌تر سایت‌ هاگ، جدا شود تا جابه‌جایی به سهولت انجام شود. با این کار و همچنین ایجاد سایت‌های پدافندی فریب دهنده دشمن، و جابه‌جایی سریع سایت، دشمن در شناسایی و هدف قرار دادن سایت پدافندی سردرگم شده بود.

شهید ستاری با توجه به کاستی‌های منطقه ایلام در عملیات کربلای1، نبود رادار و عدم پوشش مناسب آسمان، ابتکاری به خرج داد که از ذهن نوآور و خلاق این شهید والامقام بر می‌آمد و بعدها نیز به عنوان الگویی در حل مشکلات به مدد خلاقیت ماندگار شد.

نقش شهید ستاری در عملیات کربلای1

شهید ستاری به اتفاق دیگر فرماندهان قرارگاه رعد، از نخستین لحظات، وارد سایت رادار شنود «نخجیر» نیروی هوایی در ایلام، شدند و با این استقرار، زمینه را برای اقدامات همه‌جانبه علیه دشمن فراهم شد. سایت نخجیر برای شنود راداری بر عراق ایجاد شده بود.

در جلسه‌ای با حضور ارکان راهبردی نیروی هوایی برگزار شد، شهید ستاری محورهای عملیات و پشتیبانی کارهای هر گروه  را با اجماع نظر و جمع بندی ابلاغ کردند.

سایت پدافندی هاگ دارای بخش‌های گوناگونی است که رادار محلی زمینی PAR یکی از همین بخش‌ها است. در عملیات والفجر 8 نیز این رادار، حتی در سبک سازی و چابک‌سازی ها از سامانه هاگ جدا نشده بود. شهید ستاری دستور داد این رادارها، از سامانه هاگ جدا شود و به عنوان یک رادار زمینی منطقه‌ای نقش‌ آفرینی کند.

شهید ستاری به واحد مهندسی رزمی پدافند هوایی ابلاغ کرد که حداقل 4 نقطه برای قرار گرفتن رادار PAR به صورت انحصاری مکان یابی دقیقی با نظارت خود ایشان انجام شود. رادارهای PAR که پیش از این صرفاً به عنوان بخشی از سامانه هاگ استفاده می‌شد در این نقاط استقرار یافت. با انجام آزمایش‌ها و پرواز بر فراز منطقه، این کار مهندسی عملکرد خود را نشان داد.

این کار برای نخستین بار در  طول جنگ و تاریخ فعالیت سایت هاگ انجام شد.  با ابتکار شهید ستاری، یک رادار پدافند، به عنوان یک رادار محلی و منطقه‌ای نقش آفرین شد و بخشی مهمی از نیاز منطقه را پوشش داد. این نوآوری خلاقانه فرمانده نیروی هوایی نقطه عطفی برای عملیات بعدی و گامی به سوی شکستن مرزها و خلاقیت‌های تازه در اوج محدودیت‌ها بود. به طوری‌که این طرح در بندرلنگه پیاده سازی شد و شرایط آن به خوبی توسط شهید ستاری نظارت شد و به خوبی هم نتیجه داد.

نقش نیروی هوایی ارتش در عملیات مهران

عملیات کربلای 1 از دو جنبه حائز اهمیت بود نخست این که تأکید امام خمینی(ره) مبنی بر آزادسازی این منطقه از دست منافقین را داشت و همچنین منافقین بر روی اشغال این منطقه مانور تبلیغاتی و رسانه ای داشت.

علاوه براین که پایگاه های هوایی دزفول و همدان بر آسمان منطقه و دفاع هوایی تسلط کافی داشتند، هواپیماهای شکاری از این پایگاه‌ها بر می‌خواستند و حملات دشمن را پاسخ می‌گفتند.

تأکید شهید ستاری بر این بود که با توجه به شرایط ویژه آن منطقه، از ترددهای اضافی جلوگیری شود. بر همین اساس، شهید ستاری بر استقرار جنگ‌افزارها، از جمله مکان‌یابی و سرعت و کیفیت انجام کار و نیز نصب سامانه های راپیر، هاگ و ... نظارتی مستمر داشت.

شهید ستاری بر چند نکته تأکید داشت، نخست این که محل استقرار مقرها به دلیل کوهستانی و صعب‌العبور بودن مسیرها، طوری جایابی و مستقر شود که ترددها به کم‌ترین حد ممکن برسد. همچنین با توجه به دید عراقی‌ها بر منطقه، جابه‌جایی‌ها عمدتا در شب انجام شود.

حمل مجروحین از فرودگاه ایلام توسط هواپیماهای سی-130 بخشی از وظایف نیروی هوایی در طول دوران این عملیات بود. از آن‌جایی‌که به لحاظ سیاسی، امنیتی و نظامی این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار بود، تلاش بسیاری در این عملیات صورت گرفت. در همان سال و مصادف با ولادت حضرت امام رضا(ع)، تعدادی از کارکنان نیروی هوایی به محضر امام رسیدند و مورد تفقد ایشان قرار گرفتند.

عملیات رمضان و شهید ستاری

عملیات رمضان در شب 21 ماه مبارک رمضان شامگاه 23 تیر 1361 با رمز «یا صاحب الزمان ادرکنی» در منطقه عملیاتی شلمچه در شرق بصره آغاز شد.

نیروی هوایی ارتش نیز که در کوران عملیات گوناگون ی چون، فتح‌المبین، آزادسازی خرمشهر، قهرمانانه ایستاده بود در عملیات رمضان نیز نقش آفرین شد. اگرچه به اهداف خود به طور کامل دست نیافت اما دست یافته‌ها و تجربه‌های گران‌بهایی به یادگار گذاشت.

یکی از نقاط عطف این عملیات که نیروی هوایی در ان نقش داشت، اقدام قهرمانانه «شهید عباس دوران» است. شهید سرلشکر خلبان عباس دوران در سى‌ام تیرماه ۱۳۶۱ در حین بازگشت از عملیات بمباران پالایشگاه «الدوره» در ضلع جنوبى بغداد مورد حمله شدید پدافند هوایى و زمینى دشمن قرار گرفت و زمانى که دید هواپیما در حال سقوط است، تصمیم گرفت تا آنجا که مى تواند حداکثر ضربه را به دشمن بزند و طى یک عملیات استشهادى از کمک خلبان خواست تا هواپیما را ترک کند و خود با هدایت هواپیما به سمت هتل محل برگزارى «اجلاس سران غیر متعهدها» به استقبال شهادت رفت.

عملکرد نیروی هوایی در این عملیات

با نصب رادار موبایلی در ارتفاعات مشرعات اهوازبخشی از نیازهای نیروی هوایی در اشراف بر منطقه، پدافند هوایی و جنگنده‌های شکاری برای پوشش راداری منطقه تأمین شد. انتظارها از نیروی هوایی باید به نحوی برآورده می‌شد و با آزادسازی خرمشهر، حمل مجروحین از فرودگاه‌ها پشتیبانی‌های نیرورسانی جزو کارهایی بود که از نیروی هوایی انتظار می‌رفت. به ویژه در عملیات رمضان و فتح‌المبین، حجم سنگین مجروحان و نیاز مبرم به انتقال و جابجایی نیرو و مهمات، تلاش نیروی هوایی شدت و فزونی یافته بود و به صورت شبانه روزی در کنار دیگر نیروها، برای دفاع از آسمان کشور و کم رسانی کمر همت بسته بود.

راه‌اندازی رادار بر فراز سد دز یکی از اثرگذارترین اقدامات نیروی هوای برای شناسایی آسمان منطقه و گامی اثرگذار در پوشش هوایی بود. شهید ستاری که از نقطه آغاز تا به سرانجام رسیدن و عملیاتی شدن این رادار، حضوری اثرگذار در منطقه داشت، به دلایل متعددی این موضوع را با تأکید فراوان پیگیری می‌کرد. مهم‌ترین لازمه نصب و راه‌اندازی این رادار از نگاه شهید ستاری، پوشش مناسب برای جنگنده‌های کشورمان بود که از پایگاه هوایی دزفول برمی‌خاستند و از آسمان کشورمان دفاع می‌کردند.

حساسیت بالای منطقه و مجاورت آن با خاک دشمن موجب می‌شد هر لحظه این احتمال برود که حمله‌ای هوایی صورت بگیرد،  بنابراین یکی از مناطق مهم و راهبردی در دوران مقدس به حساب می‌آمد. رادار مشرعات  اهواز و رادار دزفول در عملیات رمضان توانست اشراف مناسبی از آسمان منطقه بدهد و علیرغم مشکلات موجود، به دفاع هوایی کشور بیاید. این رادار جزو رادارهایی بود که با تأکید و پیگیری‌های افرادی چون شهید ستاری به مرحله عملیاتی رسید.

عملیات رمضان سرآغاز طرح‌های خلاقانه شهید ستاری در دفاع هوایی

نیروی هوایی در جریان عملیات رمضان، کار دفاع هوایی، پوشش راداری منطقه، انتقال و جابجایی مجروحان و نیرورسانی را به نحو مطلوب انجام داد. باز هم ابتکار بزرگ‌مردانی چون شهید ستاری به یاری کشور آمد. اگرچه برای استفاده از جنگ افزارها، چینش نیروها و پیاده سازی راهبردها استانداردها و حدود مشخصی وجود دارد، اما نگاه شهید ستاری فراتر از این استانداردها را دنبال می‌کرد و نتیجه آن، شگفتی آفرینی علیرغم همه محدودیت‌هایی بود که به اتکای آن دشمنان، کشورمان را در مدتی کوتاه شکست خورده می‌دیدند، اما خیال باطلشان با افق بلند نگاه فرماندهانی چون ستاری راه به جایی نبرد و ناکام ماند.

زمان هرچه بیش‌تر می‌گذشت، تحریم‌های ظالمانه از یک سو، محدودیت قطعات و مشکلات بازسازی تجهیزات در نیروی هوایی فشار را بر رزمندگان بیش‌تر می‌‌کرد. از سوی دیگر نیز تلاش غرب برای حمایت از رژیم بعث با در اختیار قرار دادن تجهیزات و امکانات فزونی می‌یافت.

یکی از طرح‌های خلاقانه شهید ستاری مبنی بر سبک‌سازی و چابک‌سازی نیروی هوایی برای توانمندی ایستادگی و مقابله مؤثر با جنگ‌افزارهای دشمن که روز‌به‌روز پیشرفته‌تر می‌شد، در عملیات رمضان اجرایی و بخش‌هایی از آن عملیاتی شد.

تجربه شهید ستاری و همراهان او در تحقق چابک‌سازی تجهیزات و ادوات نیروی هوایی مقدمه و ره‌توشه‌ای شد که در ادامه در عملیات غرورآفرین والفجر8 به بلوغ و تکامل رسید.

قناعت و خودکفایی

یکی از اقداماتی که شهید ستاری در سبک‌سازی و چاب‌سازی‌ها بر آن تأکید داشت، حفظ تجهیزات و ابزارهایی بود که جدا می‌شد و مورد استفاده قرار نمی‌گرفت. او از آغازین عملیات‌های کشورمان از جمله عملیات رمضان بر حفظ این تجهیزات تأکید داشت و معتقد بود این قطعات و ابزارها که ممکن است در فرآیند جداسازی و کوران جنگ به دست فراموشی سپرده شود، روزی به کار خواهند آمد. این نگاه که از فرهنگ «قناعت» و خودکفایی ریشه می‌گرفت، سال‌های بعد و در شرایطی که  برای تأمین کوچک‌ترین قطعات جنگ‌افزارها دچار مشکل بود، به یاری کشورمان آمد. شهید ستاری در احداث سایت‌های راداری و موشکی بر این قناعت تأکید داشت و به دیگر همراهان نیز این موضوع مهم را یادآور می‌شد. این نوع نگاه به ویژه در پروژه اوج که به موجب آن کشور گام مهمی در خودکفایی برای تولید هواپیما پیمود به خوبی کارآمدی خود را نمایان ساخت.»

 

«مرصاد» غرور آفرین

گرماگرم مردادماه 1367 دشمنان کوردل ایران و اسلام، سودای شیطنتی دیگر در سر داشتند. آتش خشم و کینه ای که با ˝مرصاد˝ هوشمندانه و قهرمانانه فرزندان برومند این سرزمین، ˝بی فروغ˝ شد. عراق در این عملیات بالاترین پشتیبانی را از منافقین انجام داد. در طول جنگ هیچ زمان به سایت سوباشی حمله نکرده بود ولی در عملیات مرصاد به دلیل اینکه منافقین به راحتی بتوانند به اهدافشان برسند بیشترین پشتیبانی هوایی را از آنها انجام داد.

ابتکارهای فرمانده نیروی هوایی و همراهانش در عملیات مرصاد سال ۱۳۶۷ و بمباران بی ‏امان منطقه کرند غرب و اسلام آباد برای نابودی منافقین، دانش و تجربه فنی‌ها و راداری‌های سوباشی، ‏کارآمدی خود را نشان می‌دهد و به خوبی نقش آفرینی می‌کند.

عملکرد نیروی هوایی در عملیات مرصاد به حدی مقتدرانه بود که یک روز پس از پایان موفقیت آمیز این عملیات و کشته و اسیر شدن تقریبا نیمی از نیروهای منافقین حضرت امام خمینی (ره)  با انتشار نامه ای، مجاهدت های فرزند برومندشان شهید منصور ستاری را ارج نهادند:

در بخشی از این پیام آمده بود: "اینجانب از زحمات طاقت فرسای شما و تمامی افراد متعهد و دلسوزی که به نحوی از انحا در آمادگی پروازها دست دارند تشکر می‌نمایم. شما در طول جنگ تحمیلی، به خصوص در شرایط حساس امروز، از رزمندگان صحنه‌های نبرد و میهن اسلامی مان با تمام توان دفاع نموده و می‌نمایید."

 

مرصاد آخرین عملیات جنگ بود که در روز پنجم مردادماه 1367 با شکست کامل منافقان و فرار مفتضحانه اندک نیروهای باقی مانده آن به اتمام رسید. خاتمه ای پیروزمندانه بر جنگی همه جانبه و نابرابر که از هشت سال پیش از سوی عراق و با حمایت ابرقدرت ها به ایران اسلامی تحمیل شده بود. حلاوت پیروزی در این عملیات، با نام بزرگمردانی چون سپهبد صیاد شیرازی، سردار شهید نورعلی شوشتری... و امیر شهید منصور ستاری در هم آمیخته است.

 

***********